نغمات و مقامات رایج در قرائت قرآن 

امروزه بر کسی پوشیده نیست که یکی از مهم ترین راه های ابلاغ کلام الهی و آشنا ساختن انسان ها به خصوص غیر مسلمانان، استفاده از فن قرائت قرآن کریم است. استفاده ی خوب از صدا با انتخاب طبقات صوتی و مقامات مناسب، جابه جایی بین پرده های صوتی و انتقال از مقامی به مقام دیگر، با انسجام و استحکام کامل از نظر لحنی و هم چنین توأم با رقت قلب، ترس از خدا و حزین خواندن، به طور حتم در فهم بیش تر مفاهیم قرآن به انسان کمک می کند، دل ها را تحت تأثیر قرار می دهد و قلب ها را نورانی می سازد ؛ و این به دست نمی آید مگر با آشنایی با الحان و مقامات زبان عرب.
می توان گفت که الحان قرآنی، برای متنوع خواندن قرآن کریم، جلوگیری از خستگی مستمعین و خود قاری است. هر قاری باید نغمات را بشناسد تا بر حسب حال و معنویت خود، هر وقت صلاح دید، لحن خود را تغییر دهد و به این صورت درقرائتش تنوعی برای تدبر بیش تر در معانی ایجاد گردد، نه این که الحان و مقامات قید و بندی برایش ایجاد کند.
دانش صداها، الحان، مقامات و دستگاه ها دانشی است مجزا و خود به تنهایی قوانین و قواعد زیادی دارد که قسمت اعظم آن ها اکتسابی هستند و از طریق القا، یعنی آموزش مستقیم استاد به شاگرد، آموخته می شوند.
تمامی علاقه مندان به « علم الالحان » می توانند، به راحتی با آن آشنا شوند، زیرا این دانش فراگیر است و به گروه ویژه ای، یعنی فقط افرادی که صدایی خوش دارند، تعلق ندارد و چه بسا افرادی که در فهم ظرائف و مسائل دقیق آن مهارت دارند، اما از صدای خوبی هم برخوردار نیستند. این علم، به صاحبان خود احساس دقیق و لطیفی می دهد که انسان را از سایرین متمایز می سازد.
قاری قرآن به جز تجوید باید آهنگی بر صوت خویش سوار کند که بهترین و مناسب ترین الحان باشد و با توجه به عربی بودن کلام قرآن، شایسته ترین الحان، الحان عربی است. باید گفت، قاری خوب کسی است که در عین داشتن تقوای الهی، بتواند دستگاه ها و الحان عرب را در قرائتش به نحو احسن به کار گیرد. اگر نغمات و الحان دراذهان افراد علاقه مند به امر قرائت قرآن رخنه کند، بی گمان بهبود قابل توجهی در کیفیت قرائتشان حاصل خواهد شد.
در این پژوهش سعی شده است اطلاعاتی مفید و لازم برای استفاده ی علاقه مندان به فن قرائت قرآن کریم، اعم از معلمان و دانش آموزان گرامی ارائه شود تا گامی هر چند کوچک در به وجود آمدن شرایط لازم برای اجرای قرائتی صحیح و تأثیر گذار داشته باشیم ؛ «و ما توفیقی الا بالله و علیه توکلت و الیه انیب

هدف از یادگیری نغمات و الحان

هدف ما از یادگیری الحان و مقامات، رسیدن به اصل تحزین در قرائت قرآن است، زیرا این مقامات به عنوان ابزاری مطرح اند که ما می توانیم به وسیله ی آن ها مفهوم و محتوای آیات را با حس و عرفانی که نسبت به آن ها پیدا می کنیم، به خوبی انتقال دهیم. مراد از تحزین عبارت است از خواندن باوقار و طمأنینه ی قرآن و به تصویر کشیدن مفهوم و محتوای آیات در حین تلاوت. بنابراین تحزین برایند و نتیجه ی آن حس و عرفانی است که ما نسبت به آیات پیدا می کنیم و آن حس و شناخت ما را به سوی معبود و محبوب سوق می دهد [ نرم افزار مائده ].

مفهوم لحن

گاهی هنگام شنیدن تلاوت قرآن، احساس می کنیم که حالت یا کیفیت صدای قارن در زمان های متفاوت به کلی تغییر می کند. به این تغییر حالت یا کیفیت صدای قارن « لحن » گفت می شود [ پیشین ]. اگر قاری بدون استفاده از پل یا مبدل مناسب، از مقامی به مقام دیگر منتقل شود، به اصطلاح دچار « خارج لحن » شده است [ ملاتقی، 97:1381 ].

محدوده های صوتی مقامات

در اجرای مقامات قرآنی ما با سه محدوده ی صوتی با تقسیمات مشخص و مرتبط با هم روبه رو هستیم که عبارت اند از: الف) قرار: به پایین ترین سطح صوت در یک مقام، قرار گرفته می شود. ب) جواب: سطح صوتی متوسط هر مقام را جواب آن مقام می گوییم. ج) جواب جواب: بالاترین سطح صوت در یک مقام را جواب جواب می گویند [ نرم افزار مائده ].
نکته ی قابل توجه این که تفاوت این سه محدوده ی صوتی فقط در ارتفاع صوت نیست، بلکه بیش تر از نظر لحنی و نوع اجرای آن هاست. لازم به ذکر است، بعضی از قاریان بزرگ جهان در اجرای برخی مقامات، جواب را از نظر ارتفاع صوت، پایین تر از قرار و گاهی جواب جواب را پایین تر از جواب و حتی قرار خوانده اند. محدوده ی صوتی چهارمی نیز به نام « حصار » برای هر مقام ذکر شده که از نظر طبقه ی صوتی بالاتر از جواب جواب است. این محدوده در قرائت استادان بسیار نادر و کمیاب است [ عربی القبانی، 47:1377 ].